به چه نکاتی در خرید فرش دقت کنیم
انتخاب از روی سلیقه و آزادی عمل در انتخاب تصمیم خرید فرش را حتیالمقدور در مواقعی که بازار ساکتتر است عملی کنید و با بازدید از چند تجارتخانه معتبر و ملاحظه امکانات و تسهیلاتی که برای شما فراهم میکنند فرش مورد نظر خود را از میان مجموعه فرشهای آنان انتخاب کنید. نظرات مشورتی فروشندگان خبره فرش را قبول کنید ولی هیچگاه به طور مطلق تسلیم سلیقه و نظر آنها نشوید. فرشی را انتخاب کنید که مناسب با احتیاج شما و مطابق با بودجه شما و باب سلیقه شما باشد. در موقع خرید بدون روی دربایستی و ملاحظهکاری از فروشنده بخواهید تا تمام فرشهایی که در فرم و اندازه دلخواه شما است نشان بدهد و یا اصطلاحاً ورق بزند تا از میان آنها بتوانید چند تخته فرش را که بیشتر به سلیقه و نظر شما نزدیک است انتخاب کنید. سعی کنید از مؤسساتی فرش خریداری کنید که آزادی عمل و نیز امتحان فرشهای انتخاب شده را برای شما بدون هیچگونه الزام خریداری فراهم کند و فرشهای مطلوب شما را به منزل بیاورند.
بررسی فرش از لحاظ طرح و اندازه
برای خرید فرش به اندازههای آن نیز باید توجه کرد. از چند سانتیمتر اختلاف در ابعاد فرش در قسمتهای بالا و پایین که اصولاً از مشخصات فرش دستباف میباشد میتوان چشمپوشی کرد ولی بیشتر از این حدود بالاخص در قالیچههای کوچک عیب فرش به شمار میرود. با تا کردن فرش از قسمت میان و روی هم قرار دادن این دو قسمت میتوان تقارن طرح را نسبت به محورهایی که از مرکز فرش میگذرند تشخیص داد. این عمل را میتوان به وسیله متر و یا خط کش مدرج نیز انجام داد و فاصله نقاط مختلف فرش را نسبت به یکدیگر سنجید. تقارن رنگ نیز در اشکال بافته شده در فرش را مورد توجه قرار دهید و همچنین دقت کنید که موتیفها و اشکال طرح در متن فرش ناتمام گذارده نشده باشد و هر خط و شاخهای شکل و امتداد طبیعی خود را داشته باشد و ناگهان در میان طرح قطع و ناپدید نشده باشد.
مطالعه فرش در نور طبیعی و توجه به رنگ آن و اطمینان از ثبوت رنگهای آن
همچنین فرش را باید از زوایای مختلف و در نور طبیعی مورد مطالعه قرار داد. رنگ فرش در جهت خواب آن تیرهتر از رنگ آن در جهت عکس خواب فرش به نظر میرسد در نتیجه خطوط طرح درجهت عکس خواب به نحو مشخصتری دیده میشود. همچنین باید رنگ فرش در تمام سطح آن یکنواخت باشد و مخصوصاً در فرشهای کف ساده دو رنگی و اختلالات رنگ دیده نشود. لذا رنگ فرش به اندازه کافی غنی و کامل باشد و قسمت انتهایی پرز با رنگ سطح فرش اختلاف نداشته باشد چون این اختلاف نمودار آن است که فرش با رنگهای جوهری رنگ شده است. با مالیدن تکه پارچه مرطوب بر روی قسمتهای رنگدار مشکوک میتوانید از ثبوت رنگهای فرش اطمینان حاصل کنید.
بررسی کیفیت پرزهای فرش
فرش را از نظر کیفیت پرزهای آن نیز باید مورد بررسی قرار داد. پرز فرش باید با دوام، درخشان و انعطاف پذیر باشد فرشهای با پرز نرم نسبت به فرشهای با پرز ضخیم دوام کمتری دارند و همچنین تمایل بیشتری به جذب گرد و خاک داشته و مانند فرشهای با پرز خشن نیز تمیز نمیشوند.
مطالعه پشت فرش از لحاظ نحوة تراکم و کوبیدگی پودها و یکنواختی طرح
شاید مهمرین عاملی که در انتخاب فرش باید مورد توجه قرار گیرد بافت آن است. برای بررسی چگونگی بافت فرش بهتر است آن را از قسمت پشت مورد مطالعه قرار دهید چون در پشت فرش کیفیت بافت مشخصتر است. با مطالعه پشت فرش به بسیاری از نکات آگاهی خواهید یافت که با بررسی رویه فرش امکان آن میسر نیست از قبیل تعداد گرهها، نحوه تراکم و کوبیدگی پودها و همچنین یکنواختی طرح، شمارش دقیق گرهها در واحد سطح را به کمک ذرهبینی که به یک قاب مدرج به واحدهای اندازهگیری (سانتیمتر - اینچ) متصل شده است میتوان انجام داد. با این وسیله تعداد گرهها را در عرض و طول یک قاب جداگانه بشمارید و در یکدیگر ضرب نمایید تا تعداد گرههای موجود در واحد سطح فرش به دست آید. ولی در این کار نهایت دقت باید معمول شود چه اختلاف شمارش یک و یا دو گره نتایج بسیار غلطی را در محاسبه کلی ارائه خواهد داد. برای صحت بیشتر محاسبه بهتر است شمارش گرهها را در چند نقطه مختلف فرش انجام داده و معدل آنها را ملاک محاسبه قرار دهید (تراکم قسمتهای پایین فرش معمولاً بیشتر از قسمتهای بالایی آن است).در مورد بافت فرش توجه داشته باشید که پود فرشهای یک پوده هیچگاه به چشم نمیخورد و تنها در فرشهای دو پوده و بیشتر است که بعضاً در پشت فرش امتداد پودها دیده میشوند و هرگاه ردیفهای بافته شده بهتر کوبیده شده باشند پودها کمتر دیده میشوند.
بررسی فرش از لحاظ پوسیدگی و همچنین رفوشدگی
با ملاحظه پشت فرش قسمتهایی را که بافت ناجور داشته و یا احتمالاً پوسیده و یا رفو شده باشند بهتر میتوان تشخیص داد قسمتهای رفو شده معمولاً زبرتر و محکمتر از دیگر نقاط فرش است و با کمی دقت علائم سوزن خوردگی را در آن میتوان مشاهده کرده و بعلاوه با تا کردن فرش در سمتهای مشکوک به پوسیدگی صدای خفیف و مخصوص شکستگی احساس خواهد شد.در موقع بررسی پرزهای فرش توجه داشته باشید ارتفاع پرز معیار ظرافت فرش نیست. برای کنترل کیفیت پرزهای فرش و چگونگی پرداخت آنها باید پرزها را با دست مالش داد در قسمتهای مختلف ارتفاع پرزها باید به یک اندازه بوده و اثر از تموج در آنها نباید باشد.یکی از دلایل نامنظم بودن پرزها علاوه بر پرداخت ناجور و نامنظم شستشوی خشن الیاف فرش است.
خرید از تجارتخانههای معتبر که فرش خریداری شده را ضمانت میکنند.
در مورد مکان خریداری فرش باید گفت که هیچگاه فرش را از افراد نامشخص و مشکوک خریداری ننمایید. برای از دست ندادن نقدینه خود و جلوگیری از گرفتاریهای بعدی منطقیتر است حتی با قیمتهای بالاتر فرش را از تجارتخانههای معتبر و با سابقه و شهرت خوب و یا از فروشندگان مجاز و سیار این مؤسسات خریداری کنید. به هنگام خرید فرش حتماً ورقه خرید و ضمانتنامهای که حاوی تمام مشخصات فرش است از فروشنده درخواست کنید. این مدارک در موقع خرید و فروش بعدی، سرقت، بیمه و حمل و نقل فرش بسیار مفید واقع خواهد شد. در ضمانتنامه فرشهای قدیمی و آنتیک علاوه بر مشخصات معمولی باید سال بافت و حتیالمقدور شجرهنامه فرش مندرج باشد.
هماهنگی با دکوراسیون منزل
رعایت برخی اصول در رابطه با انتخاب فرش و دکوراسیون، علاوه بر آنکه نشانگر ذوق و سلیقه خریدار است در دوام و پاکیزگی و نمود هرچه بیشتر فرش نیز تاثیر انکارناپذیری دارد. در این ارتباط باید عوامل رنگ، بافت و طرح فرش را مورد توجه قرار داد به عنوان مثال فرشهای کم دوام، ظریف، ابریشمی، قدیمی و عتیقه و یا زمینه روشن را نباید در اطاق نشیمن، نهارخوری و اطاقهای کودکان قرار داد. محلهای مناسب برای اینگونه فرشها معمولاً اطاقهای پذیرایی، خواب، کتابخانه و به طور کلی مکانهای کم رفت و آمد میباشد. فرش اطاق نهارخوری باید به اندازهای باشد که پایههای صندلیهای مستقر در اطراف میزنهارخوری کاملاً بر روی آن قرار گیرد. به عبارتی دیگر ابعاد فرش باید از هر طرف حداقل 60 تا 70 سانتیمتر بزرگتر از اندازههای میز نهارخوری باشد. در سالنهای پذیرایی فرش مقابل مبلها و کاناپه را به اندازهای انتخاب میکنند که ضمن پوشش مساحت مور نظر مقداری از سطح آن نیز زیر پایههای مبلها و کاناپه قرار گیرد. توصیهای دیگر در این مورد داریم و آن این است که هیچگاه مساحت مقابل کاناپه و مبلها را با یک جفت قالیچه مفروش ننمایید که از نقطه نظر زیبایی تاثیر نامطلوب و ناخوشایندی دارد. به جای مفروش نمودن اطاق خواب با یک تخته فرش بزرگ که اجباراً قسمتهایی از آن زیر تخت خواب میرود توصیه میشود از چند تخته قالیچه کوچک و پاتختی ترجیحاً رنگهای روشن استفاده شود. عامل طرح در انتخاب فرش برای مکانهای مورد نظر نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است به عنوان چند اصل کلی میتوان گفت که در منازل و محلهایی که با مبلمان استیل و تزئین شده باشند. طرحهای گلدار و همچنین فرشهایی با طرحهای هندسی و در آپارتمانها و ساختمانهایی که مبلمان آنها از نوع مدرن است فرشهایی با طرحهای هندسی و شاخه شکسته جلوه و زیبایی بیشتری دارند. فرشهای ترنج دار در سالنهای پذیرایی و در محلهایی که نقش ترنج آن در معرض دید کامل باشد و قالیهای با نقش سرتاسری و یا خنثی در سالنهای نهارخوری و پذیرایی و نشیمن و کتابخانه منظره بهتری دارند.
فرش ایران و چگونگی طبقه بندی آن
نقوش فرش ایران و نگاره های تزیینی آن و از همه مهمتر مفاهیم بنیادی و شاید هم راز آمیز آنها ، از جمله مباحث تخصصی فرش ایران می باشد که در طی چند دهه ی اخیر بسیار مورد توجه فرار گرفته است .
در خصوص طبقه بندی صحیح و اصولی طر ح های فرش ایران و همچنین مبانی بنیادی آن تا چند سال اخیر کار چندانی صورت نگرفته بود ، امل به تدریج مطالعات انجام شذه به ویژه توسط کارشناسان و محققین ایرانی که متاسفانه هنوز از طرفداران زیادی برخوردار نیست ، می رود تا دنیای جدیدی را از طبقه بندی علمی – هنری – طر ح های فرش ایران را ارائه دهد .
از برکت بسیاری از این مطالعات در برخی موارد رمز پردازی و نماد گرایی نقوش فرش ایران نیز آشکار گشته و نتایج حاصله افزون بر سایر دلایل ، بر ارزشهای هنری فرش ایرانی افزوده است ، قبل از پرداختن به مباحث جدیدی که در طی سالهای اخیر برای طبقه بندی فرشهای ایران مورد توجه قرار گرفته و همچنین مروری بر نظریات کارشناسان غربی در مورد نقشه های فرش ایران ، به معرفی یک طبقه بندی قدیمی از طرحهای فرش ایران می پردازیم که بیش از دو دهه از عمر آن می گذرد و می توان گفت امروزه مورد توجه و استفاده اغلب طراحان و تولید کنندگان فرش قرار گرفته و در ومدارس و دانشگاهها نیز به عنوان طبقه بندی اصلی طرحهای فرش ایران معرفی می گردد .
در این طبقه بندی بدون توجه به دلایل شکل گیری و پیدایش طرحها و نقش ها و حتی ریز نقش های مورد استفاده در فرش ، فقط با توجه به نوع آرایه ها و تزیینات طرح و همچنین اشکال تقلیدی به کار رفته و حتی با توجه به نوع تقسیم بندی متن فرش و جای گیری اشکال و تصاویر در آنها به دسته بندی طرحهای فرش ایران پرداخته اند و سپس با قیاس کلیه ی طرحهای سایر فرشها و توجه به وجوح مشترک طرح در هر فرش با طبقه بندی مذکور ، به اصطلاح تمامی طرحهای فرش ایران را در این فهرست گنجانیده اند. در اینجا با این طبقه بندی آشنا می شویم .
بر اساس این طبقه بندی کبیه طرحهای فرش ایران به 19 گروه اصلی طبقه بندی و هر یک نیز به چند شاخه ی کوچکتر تقسیم می گردند که عبارتند از:
گروه 1 – طرحهای آثار باستانی و ابنیه اسلامی
کلیه
ی طرحهایی که ملهم از نقوش و اشکال تزیینی بناها ، عمارات و کاشیکاریهای
آنها می باشند در این گروه جای دارند . البته طراحان فرش در برخی از طرحهای
اصلی نقوش این بناها حسب سلیقه ی خود تغییراتی را وارد نموده اند اما
ساختار و تشابه اصلی طرح فرش با طرح اصلی بنا کاملا حفظ گردیده است .
معروفترین طرحهای این گروه عبارتند از :
گنبد مسجد شیخ لطف الله ، سردر امامزاده محروق ، گنبد مسجد امام ، تخت جمشید ، طاق بستان مسجد جامع اصفهان و ...
گروه 2 – طرحهای شاه عباسی
اساس
کلیه طرحهای شاه عباسی بر مبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی در این طرح است
. در این طرحها گل های شاه عباسی به همراه بندهای ختایی و گاه تلفیق آنها
با اسلیمی ها ، انواع مختلفی از نقوش فرش را ارائه می دهند . انواع طرحهای
این گروه عبارتند از : لچک و ترنج شاه عباسی ، افشان شاه عباسی ، شاه عباسی
درختی ، شاه عباسی شیخ صفی ، شاه عباسی جانوری و ...
گروه 3- طرحهای اسلیمی
قالب
اصلی این طرح بر مبنای گردش های منظم و بغایت سنجیده ی بند های اسلیمی است
. از آنجایی که اسلیمی خود دارای انواعی است اذا با توجه به نوع و شکل آن
نیز می توان طرحهای اسلیمی را طبقه بندی نمود . معرئفترین طرح آن ، اسلیمی
جهان اژدر است . در این نوع اسلیمی به دو شاخه تقسیم شده و حالتی شبیه به
فکین اژد ها را به وجود می آورد . انواع مختلف طرحهای اسلیمی عبارتند ار :
اسلیمی بندی ، اسلیمی افشان ، اسلسمی لچک و ترنج
گروه 4- طرحهای اقتباسی
گفته
می شود اغلب طرحهای این گروه شباهت زیادی با طرحهای فرش مناطق مرزی ایران و
کشورهای همسایه و حتی سایر کشورها دارد و به همین دلیل آنها اقتباسی می
نامند مانند طرخهای معروف به قفقازی و گوبلنی
گروه 5- طرحهای افشان
در
این طرح کلیه ی بند ها و نگاره های فرش پیوستگی و ارتباط کاملی دارند به
نحوی که به نظر می رسد نقاش از هنگام شروع طرح تا پایان آن قلم از کاغذ بر
نداشته و یک ارتباط مداوم بین قسمتهای مختلف نقش بوجود آورده ، به عبارت
ساده تر همان گونه که از نام نقوش این گروه پیداست ، تمامی گل و برگها و
بند های موجود در طرح ، در متن فرش پراکنده و افشان شده اند . طرحهای افشان
اصولاً به گونه ای طراحی می شوند که هیچ یک از گل و برگها قرینه نداشته و
اصول قرینه نگاری در آن وجود ندارد . انواع مختلف طرحهای افشان عبارتند از :
افشان دسته گلی ، افشان حیوان دار ، افشان ختایی و ...
گروه 6 – طرحهای واگیره ای (بندی)
طرح
اصلی آن به گونه ای است که سراسر فرش هم از جهت طول و هم از جهت عرض به
قطعات منظم ثقسیم شده و هر قسمت توسط خطوط و یا بند هایی به قسمت همجوار می
پیوندد و به این ترتیب از به هم پیوستن این قسمتها و بند های آنها کل طرح
بوجود می آید . طرخهای اصلی این گروه عبارتند از : بندی اسلیمی ، بندی خشتی
، بندی ترنجدار ، بندی شیر و شکری ، بندی شاخه گوزنی ، بندی دسته گلی ،
بندی مینا خانی و...
گروه 7 – طرحهای بته ای(بته جقه)
کلیه
طرحهای این گروه بر مبنای کاربرد بته جقه است و به انواع و اقسام مختلف به
تزیین متن و حاشیه فرش با بته جقه ها می پردازد . انواع مختلف طرحهای بته
جقه ای که هر یک به گونه ای شیوه یافته اند عبارتند از : بته میری ، بته
خرقه ای ، بته قلمکار، بته کردستانی و ...
گروه 8 – طرحهای درختی
در
طرحهای این گروه درخت و درخچه های کوچک و بزرگ به ویژه به صورت انفرادی
ترکیب اصلی را تشکیل داده اند و با اجزای دیگری ترکیب شده اند .معروفترین
طرحهای این گروه عبارتند از : درختی سبزیکار ، و درحتی حیواندار.
گروه 9 – طرحهای ترکمن
طرحهای
ترکمن همگی در گروه نقوش هندسی قرار دارند و به صورت ذهنی بافته شده اند .
معروفترین طرحهای ترکمن در ایران که در این گروه نام برده می شوند
،عبارتند از : غزال گز، قاشقی، آخال و ...
گروه 10 – طرحهای شکار گاهی
بنیاد
اصلی این گروه از طرحها نمایش صحنه های شکار و شکار گاه است . به نحوی که
در قسمتهای مختلف طرح یک سوار کار با وسیله ای همانند تیر و کمان یا نیزه
مشغول شکار آهو و یا سایر جانوران است .
این دسته بندی ادامه دارد . در پست های آینده به این موضوع باز هم خواهیم پرداخت
آشنایی با فرش مود
روستای مود واقع در ۳۸ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند از دیگر مناطق معتبر و شناخته شده قالیبافی نه تنها در بیرجند بلکه در جنوب خراسان می باشد. کیفیت و نوع مرغوب قالیهای مود در سالهای گذشته شهرت جهانی را نه تنها برای خود بلکه برای شهر بیرجند بدنبال داشته است.
عده ای عقیده دارند که اولین بار جهت ایجاد کارگاههای قالیبافی استادکاری از درخش به این روستا آورده شده و لذا از لحاظ قدمت و سابقه بافت، پس از روستای درخش قرار دارد. اما آنچه که در حال حاضر و با مشاهده سبک دارهای قالی در این منطقه توجه هر بیننده را بخود جلب می نماید، شباهت کامل دستگاههای قدیمی قالیبافی منطقه بیرجند با دستگاههای قدیمی قالیبافی استان کرمان است.
فرش مود
روش چله کشی فارسی و شیوه نصب آن بر روی دار قالی و همچنین شکل و نحوه کار دارهای قالی در تمامی موارد منطبق با نوع دارهای کرمانی است. از لحاظ شکل ظاهری، برخی از دارها فاقد قسمتهای راست رو و چپ رو هستند و صرفاً از دو بخش سر دار و زیر دار تشکیل شده اند. این قبیل دارهای قالی به کرات در مناطق مختلف استان کرمان مشاهده شده است.
اما شهرت و آوازه بسیار زیاد قالیهای مود، باعث گشت بسیاری از دست اندرکاران، خریداران و حتی تجار، فرش بیرجند را با نام مود معرفی نموده و بسیاری از بافته های منطقه بیرجند را به آن نسبت دهند. بعلت فقر اقتصادی قریب به ۳۰ سال است که قالی مود از معیارها و اندازه های واقعی خود فاصله گرفته ولی علیرغم این مسأله هنوز نیز بطور گسترده در تولید قالی منطقه بیرجند دارای اهمیت و اعتبار خاصی است.
صنایع دستی روستای مود
استفاده از مواد اولیه نامرغوب و کاهش نسبی کیفیت قالیهای مود دیر زمانی است که باعث گردیده دیگر مناطق و روستاهای بیرجند گوی سبقت را ربوده و با استفاده از نام مود و اطلاق آن بر بافته های خود بازار قالی بیرجند بویژه روستای مود را زنده نگه دارند و باید اذعان داشت که در این راه موفق بوده اند و خیل عظیمی از قالیهای که هم اکنون در داخل و خارج از کشور تحت عنوان مود عرضه میگردد، حاصل دست بسیاری از بافندگان دیگر مناطق همجوار می باشد.
استاد حاج حسین امینی بزرگترین و مشهورترین تولید کننده قالی معاصر بیرجند در خصوص علل رکود و تنزل قالی مود می گوید: متأسفانه کم کم قالیهای مود به نحوی خراب شد. در آن زمان در بلوچستان بازار خرید و فروش و حتی تولید فرش وجود نداشت، بهمین دلیل روستای مود مورد توجه بزرگان و ثروتمندان بلوچ قرار گرفت و بخش زیادی از قالیهای مود وارد بازار بلوچستان شد.
پس از ورود نوع رنگهای شیمیایی باز هم بسیاری از قالیهای مود وارد بازار سیستان می شد و با توجه به اینکه رنگ آنها همان شفافیت و درخشندگی سابق را داشت و خریداران بلوچی قدرت تشخیص آنرا نداشتند، با همان قیمت به خرید آن اقدام می نمودند و این امر بطور مستمر ادامه یافت و پس از مدتی تمام قالیهای مود به این صورت عرضه شدند. مقداری که به خارج و مناطق دیگر فرستاده شد پس از مدتی رنگ باخت و مواد اولیه آن نامرغوب تشخیص داده شد و باعث از بین رفتن وجهه و اعتبار فرش مود گردید که این امر در کل بازار فرش بیرجند بی تأثیر نبود.
به نظر من بلوجستان عامل انحراف قالی مود شد. نقطه نظرات استاد امینی جای بحث و کنجکاویهای عمیقی دارد. شاید بسیاری از عواقب و نابسامانیهای امروز در روستای مود بی ارتباط با این عرضه نباشد. استاد امینی شروع این اوضاع را به سالهای ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ نسبت می دهد که عواقب آن هنوز نیز قابل مشاهده می باشد. اگر چه بسیاری از خبرگان از جمله استاد امینی از سالهای اول دهه ۱۳۳۰ در ترمیم و بازسازی قالی بیرجند کوشش فراوانی نمودند اما به عقیده تجار و دست اندرکاران فرش در بیرجند روستای مود هیچگاه نتوانست درجه و اعتبار گذشته خود را در میان مناطق قالیبافی بیرجند همچون گذشته باز یابد.
در واقع می توان گفت امروزه نام مود بیش از قالی آن محبوبیت جهانی دارد. اما از همین سالهاست که روستای درخش تحولات زیربنایی را در بافته های خود آغاز نمود. گام 1 - طرحهای رایج: عمده طرحهای رایج در قالی های مود را می توان در یکی از گروه های زیر قرارداد:
- خشتی: خشتی را چهار فصل یا بختیاری گویند. این نقش فاقد لچک و ترنج می باشد.
وجود مربعهایی برنگهای مختلف در کنار یکدیگر که هر یک نقش متفاوت با دیگری را به شکل گل، ماهی، درخت و … در خود دارد علل نامگذاری نقش خشتی بر آن است و اگر فقط از گل و گیاه استفاده شود، آنرا طرح خشتی بختیاری می نامند. این نقش از نقوش پر طرفدار در بین بافندگان می باشد و هم اکنون نزدیک به 50% بافندگان مودی این نقش را می بافند.